Özgüven, bir çocuğun hayata karşı duruşunu belirleyen en temel duygulardan biridir. En basit tanımıyla çocuğun kendi beceri ve yeteneklerine güvenmesi, kendine karşı olumlu hisler beslemesidir. Kendine inanan bir çocuk, zorluklarla karşılaştığında pes etmez, yeni şeyler denemekten korkmaz ve sosyal ilişkilerde daha rahat olur. Her anne-baba da tam olarak böyle bir çocuk yetiştirmek ister. Ancak bazen iyi niyetle yapılan bazı davranışlar, farkında olmadan çocuğun bu içsel gücünü zayıflatabilir. Sevgiyle korumaya çalışırken aşırı müdahale edebilir, motive etmek isterken kıyaslama yapabilir ya da destek vermek isterken çocuğun kendi başına başarma duygusunu gölgede bırakabiliriz. Bazen özgüven, anne babalar tarafından yanlış da yorumlanabilir. Örneğin, annesini parkta bırakıp yabancılarla sohbet eden çocuk, grup içinde sürekli başkalarının sözünü kesen çocuk ya da okul gösterisinde rahat ama ciddiyetsiz bir şekilde sunuculuk yapan çocuklar da özgüvenli olarak değerlendirilebilir. Oysa bu davranışlar, sağlıklı özgüvenden çok sınır problemlerine işaret edebilir. Özgüven; sınırları bilmek, saygı göstermek ve kendine güvenmekle ilgilidir. Sınır problemi ise kişinin hem kendi sınırlarını hem de başkalarının haklarını fark edememesiyle ilgilidir.
Kısaca özgüven, çocuğun içinde gelişen bir tohum gibidir; ne eksik ne fazla ilgiyle beslenmeye ihtiyaç duyar. Ancak bu süreçte ailelerin bazı tutumları, farkında olmadan bu gelişimi sekteye uğratabilir. İyi niyetle yapılan davranışlar bazen çocuğun kendine olan inancını güçlendirmek yerine zayıflatabilir veya istenmeyen tarafa çekebilir. Peki, ebeveynler en çok hangi noktada hata yapıyor?
- Sürekli Müdahale Etmek
Bir çocuk bir şey denediğinde hemen koşup yardım etmek; ceketini giymekte zorlandığında sizin giydirmeniz, ayakkabısını bağlayamadığında sabırsızlanıp sizin bağlamanız…
Oysa her müdahale, “Sen yapamazsın, ben yapayım” mesajı taşır. Bu da çocuğun kendine güvenmesini değil, size bağımlı olmasını sağlar.
Doğru olan ne?
Bırakın denesin ve başarsın. Ya da denesin ve düşünsün: “Nasıl yapabilirim?” Bu, özgüvenin tohumudur.
- Sürekli Övmek
Evet, övgü önemlidir. Ama abartıldığında gerçeklikten kopar.
“Sen harikasın!”, “Dünyanın en zekisi sensin!” gibi sürekli tekrar eden övgüler, çocuğun içsel motivasyonunu değil, dıştan gelen onayı besler. Sonra bir gün kimse övmediğinde yapacak gücü kalmaz.
Doğru olan ne?
Gerçekçi ve çabaya odaklı övgü: “Bu resmi çok özenli boyamışsın.” ya da “Zorlandın ama bırakmadın, bu harika!” demek, hem destekleyicidir hem geliştirici.
- Kıyaslamak
“Bak kardeşin neler yapıyor!”,
“Sen neden arkadaşın gibi uslu değilsin?”,
“Diğer çocuklar bunu çoktan öğrenmiş.”
Bu cümleler özgüven değil, yetersizlik üretir. Çocuk kendini başkalarıyla kıyaslandığında, iç sesi “Ben yeterli değilim” olur.
Doğru olan ne?
Çocuğu sadece kendi gelişimiyle karşılaştırmak. “Geçen ay bunu yapamıyordun, şimdi ne kadar ilerlemişsin!” gibi…
- Hata Yapmasına İzin Vermemek
Hatalar, öğrenmenin doğal bir parçasıdır. Ama bazı ebeveynler, çocuğu koruma isteğiyle onun hata yapmasına engel olur.
Halbuki hata yapmayı öğrenmeyen çocuk, yeni bir şey denemekten de korkar.
Doğru olan ne?
“Yanlış yapmak sorun değil, önemli olan denemek.” diyebilmek. Hataları cezalandırmak yerine üzerine konuşmak.
- Davranışlarını Doğru Yorumlamamak
Parkta Annesini Geride Bırakan ve Yabancılarla Sohbet Eden Çocuk
- Sınır problemi olan çocuk: Tanımadığı yetişkinlerle hemen iletişime geçer, karşısındakinin güvenilir olup olmadığını sorgulamaz. Annesinin uyarılarını dikkate almaz. Bu, sosyal cesaretten çok, sınır algısının gelişmemiş olduğunu gösterir.
- Özgüvenli çocuk: Yeni ortamlarda çekingen davranmaz, ama önce annesinin yanında durur, sonra annenin izni ve gözlemi dahilinde sosyalleşir. Yabancılarla nasıl, ne zaman ve ne kadar konuşması gerektiğini bilir.
Akranlarına Liderlik Etmeye Çalışan Çocuk
- Sınır problemi olan çocuk: Oyunlarda sadece kendi kuralları geçerli olsun ister, itiraz eden arkadaşlarına kızar, tehdit edebilir veya oyunu bozar.
- Özgüvenli çocuk: Fikirlerini paylaşır, grubun fikirlerine saygı gösterir. Gerekirse liderlik eder ama herkesin katılımını önemser.
Çocuğunuz Özgüvenini Nasıl Geliştirebilirsiniz?
- Sınırlarla birlikte özgürlük tanıyarak
- Kendi kararlarını vermesine alan açarak
- Hataları karşısında sakin kalarak
- Onun duygularını küçümsemeden dinleyerek
- “Senin fikrin benim için önemli” diyerek
İhtiyacı olan ilgi ve yakınlığı bulan, bakım verenlerinden sevgi gören, fikirleri ve kendisi önemsenen, güven duyulan ve yapabilirliğine uygun sorumluluk verilen, iyi yaptığı şeyler için olumlu dönütler alan ve gurur duyulan, yaptığı hatalar üzerinden doğruya yönlendirilen ve sahip olduğu özellikleriyle kabul edilen çocuğun özgüveni gelişir. Tüm bu maddeler özgüven gelişimi açısından oldukça önemlidir. Tüm bunların ortak sonucu olarak da çocuğun kendine güvenini arttırmak çocuğa hayatında sosyal, akademik, duygusal iyi olma halini getirecektir.