Akut Stres Bozukluğu ve Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu

21 Ocak Bolu’da yaşanan otel felaketi,  yangını yaşayanlar ve yakınları, acıyı sosyal medya aracılığıyla paylaşan vatandaşlar tarafından  travmatik bir olay olarak tarihimize geçmiştir. Özellikle yangından doğrudan ve dolaylı olarak etkilenmiş bireylerde psikolojik tepkiler kendileri veya çevreleri tarafından gözlenmeye başlanmıştır.

Travma günlük yaşantımızda çok karşılaşmakta olduğumuz bir kelime. Travma yani zedeleme, gücünü azaltma. Amerikan Psikiyatri Birliği travmayı normal insan deneyiminin dışında olan ve hayati tehdit edici boyuttaki olaylar olarak tanımlamıştır. Travmatik olmak kişide bıraktığı algı ve hissiyatlarla ilişkilidir. Olayı yaşayan birey tarafından fiziksel bütünlüğünü tehdit eder şekilde algılanması ve dehşet, çaresizlik, korku gibi yoğun duygulara yol açması gerekir.

Travmatik olaylardan sonra bazı bireyler sürecini olması gereken, sağlıklı  şekilde tamamlar. Ama bazı kişiler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşamaya devam ederler.

Travmanın ardından travmatize olmuş kişilerde bazı belirtiler ortaya çıkabilir ve bunlar normaldir.  Bunlara akut stres tepkileri denir ve travmayı takip eden 1 veya 1.5 ay içerisinde görülebilir. Travma ortaya çıktıktan sonra gözlenen duygusal, davranışsal ve düşünce tarzındaki belirtilerin bir ay ve daha uzun süreyle gözlenmesi, travma sonrası stres bozukluğu olarak adlandırılabilir.

Travma sonrası gözlenen tepkilere akut stres tepkileri denir.

Akut Stres Tepkileri Nelerdir?

  • Uyku bozukluğu
  • Huzursuzluk; abartılı irkilmeler, titremeler, mide ağrıları vb.
  • Dikkatte problemler
  • Her an tetikte olma
  • Tahammülsüzlük, saldırganlık, öfke patlamaları, kızgınlık
  • Şiddetli gerginlik, yerinde duramama
  • Kabuslar
  • Olumsuz ruh halinin sıklığı
  • Artmış kaygı ve uyarılma ( çevresel uyaranlara aşırı hassasiyet)
  • Travmatik olayın önemli yerlerini hatırlayamama
  • Olayı anımsatan içsel, dışsal uyaranlardan kaçınma (düşüncelerden, duygulardan, insanlardan veya yerlerden bilinçli olarak kaçınması)
  • Kişinin istemsizce geçmişe dönüşlerle, anılar veya rüyalar aracılığıyla, travmatik olayı tekrar tekrar yaşaması
  • İçe kapanma ve izolasyon,
  • Yoğun üzüntü ve depresif belirtiler

Akut Stres Tepkileri Çocuklarda Nasıl gözlenir?

  • Travmatik olayın kapsandığı konuların ya da bunların bazı yönlerinin hatırlanması ve oyunlarda tekrarlayıcı şekilde işlenmesi
  • Yoğun korku ve kaygıdan dolayı anne-baba, bakım verenden ayrılmak istememe
  • Bazı çocuklarda duygusal içe kapanıklık, olayla ilgili konuşmaktan çekinme
  • Dikkat ve konsantrasyon sorunları
  • Sinirlilik, ağlama krizleri, saldırganlıklar
  • Alt ıslatma, parmak emme, bebeksi konuşma gibi kazandığı becerilerde gerilemeler görülebilir.

Akut stres tepkileri yukarıdaki maddelerde belirtilmiştir. En az 3 ila 31 gündür devam eden minimum 9 belirtinin gözlenmesi gerekir. Olay sonrası 1- 1.5 aya kadar normaldir fakat akut stres bozukluğunun tedavisi travma sonrası stres bozukluğunun ortaya çıkmasında önleyici faktör olacağı için, baş edilemediği noktada bir uzmandan destek almayı gerektirir ve önemlidir.

 

Çocukta Travma

Travmaların oluşmasında, çocuğun olayı kendi yaşamına veya başka birinin yaşamına tehdit olarak algılaması çok önemlidir. Olay ne kadar doğrudan tehdit oluşturuyorsa, etkisi o derece büyük olur. Genellikle ani, hiç beklenmeyen çocuğun kendisinin veya sevdiği diğerinin zarar görmesi gibi durumlar travmaya ve sonrası stres bozukluğuna neden olabilir.

Çaresizlik, dehşete kapılma, korku gibi deneyimler yaşayan çocuk olayı tekrar tekrar yaşama ve travma anını hatırlatacak durumlardan kaçınma eylemi gibi ve aşağıda bahsedilecek belirtileri gösterebilir. Ancak bazı durumlarda aylarca bu tepkiler görülmeyebilir, tetikleyici unsur ile görülmeye başlanabilir.

Çocuğunuzun başından travmatik bir olay geçtiğinde ya da travmatik bir duruma hep birlikte maruz kaldığınızda, çocuğunuzun bu beklenmedik ve acı veren olayı nasıl algılayacağı, nasıl yorumlayacağı ve nasıl bir tepki oluşturacağı, çok büyük ölçüde çevresindeki yetişkinlere, onların içinde de özellikle anne-babaya bağlıdır. Yaşadığı olay, çocuğun büyük bir ihtimalle ilk kez karşılaştığı bir olaydır ve o olayla ilgili herhangi bir davranış kalıbı oluşturmamıştır. Bu nedenle çocuğun ilk yapacağı şey, anne ve babasını izlemek olacaktır.

 

Travmaya Yol Açabilecek Durumlar

  • Deprem, sel, fırtına gibi doğal afetler, felaketler
  • Medikal müdahaleler, ameliyatlar, uzun süreli tedavi süreci
  • Trafik kazaları
  • Fiziksel, duygusal veya cinsel istismara maruz kalma
  • Fiziksel, duygusal ihmal
  • Savaş ve terör gibi sosyal yıkımlar
  • Beklenmeyen ölümler, sevilen kişinin kaybı
  • Evlat verilme
  • Ebeveynlerin boşanma sürecinin olumsuz olması
  • Taşınma, düzen değişimi
  • Zorbalık
  • Kaçırılma ve işkence görme
  • Zorla evlendirilme
  • Yakınındaki birinin travmatik deneyimine tanık olmak

 

Tüm çocukların şiddet, fiziksel veya cinsel taciz, doğal afet, kaza veya aşırı ihmal gibi çok rahatsız edici olan deneyimlerden sonra etkilenmeleri ve üzülmeleri normaldir ancak TSSB olan çocuklar bu olaylardan sonra hayatlarında rutine dönmekte güçlük çekerler. Duygusal, davranışsal ve düşünce tarzındaki belirtilerin bir ay ve daha uzun süreyle gözlenmesi, travma sonrası stres bozukluğu olarak adlandırılabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğunu Etkileyen Etmenler

Travmanın niteliği ve şiddeti travma sonrası TSSB oluşma ihtimalini etkiler. Nitelik ve şiddet ise şunları içerir;

  • Travmatik durum sonrası özellikle ebeveynlerin -bakım verenlerin durum karşısındaki duygu ve tepkileri,
  • Travmatik olayın bulunan toplumdaki temel değeri, anlamı
  • Çocuğun kişiliği, gelişim seviyesi, yaşı, yetiştiği ortam
  • Travmayla birlikte çocuğun yaşamında meydana gelen değişiklikler
  • Travmanın tekrarlanma olasılığı, beklentiler gibi faktörler

 

TSSB yaşayan çocuklarda görülebilen davranışlar

  • Huzursuzluk
  • Duygudurumunun olumsuz yönde değişimi
  • Fiziksel ve sözel öfke davranışları
  • Aşırı abartılmış ürkek ya da öfkeli tepkiler
  • Kayıtsızlık, duygusal ifadelerde düşüş
  • Travmatik olayı hatırlatan kişi, mekan ve ortamlardan; çağrıştıracak anı, düşünce ve duygulardan uzak durma
  • Olayın detaylarını hatırlamakta güçlük
  • Sosyal içe çekilme
  • Odaklanma problemi
  • Uyku problemleri, kabuslar
  • Eskiden keyif aldığı şeylere karşı ilgisizlik
  • Travmatik içerikle alakalı tekrarlayan oyunlar
  • “Dünya çok güvensiz, ben kötü bir insanım” gibi başkaları ve kendisi hakkında olumsuz inançlar geliştirme
  • İntihar düşüncesi

 

Travmatik olaydan çocuğunuz etkilenip, etkilenmediğini yukarıdaki maddeleri gözlemlemenize göre değerlendirebilirsiniz. Ancak aynı zamanda bu travmatik süreçten sizde etkilenmiş olabileceğiniz için kendinize de dikkat etmeniz gerekir. Sizler ebeveynleri olarak kendinizi iyi hissedeceksiniz ki çocuğunuza bu süreçte destek olabileceksiniz.

Çocuğunuzun travmatik olay sonrası rutinine dönmekte zorlandığını gözlemliyor ve desteğe ihtiyaç duyuyorsanız İsmer Aile Danışma Merkezi olarak bir uzman desteğine başvurmanızı öneririz.