Eylül geldi, okullar açıldı. Okulların açıldığı bu dönemde, ailelerin gündeminde en sık yer alan konulardan biri çocukların okula uyum sürecidir. Çocuğunun büyüdüğünü görmek için sabırsızlanan aileler, kimi zaman şiddetle okula gitmek istemeyen çocuklarıyla karşı karşıya kalabiliyor.
Okula başlamak, çocuk için heyecan verici olduğu kadar alışılması gereken yeni bir süreçtir. Bilinmezliğe atılan bir adımdır. Çocuk hem merak hem de kaygı yaşayabilir. Aile için de bu durum, çocuğun ev dışında yabancı bir ortama karışması anlamına gelir. Ailelerde de heyecan ve kaygı oluşur. Her yeni deneyim, yetişkinler için bile kaygı uyandırırken çocukların da bu süreçten etkilenmesi doğaldır. Bu kaygı, okulun ilk günlerinde huzursuzluğa ve okula gitme isteksizliğine yol açabilir.
İlk Günlerde Kolay, Sonraki Haftalarda Zor
Birçok çocuk ilk günlerde ortamın yeniliği ve merakıyla sınıfa girebilir. Öğretmen, arkadaşlar, oyunlar ilgisini çeker. Fakat zaman geçtikçe “artık burası hayatımın rutini” gerçeğiyle karşılaşır. Bu noktada ayrılık kaygısı devreye girer. Çocuk, ebeveyninden uzak kalmanın kalıcı olduğunu fark eder ve bu kaygı dalgalanma şeklinde ortaya çıkar.
Ayrılık Kaygısı Normaldir
Çocuğun anne babaya bağlanmasının doğal sonucudur. Yani krizler, çocuğun bağlanma figürüne ihtiyaç duyduğunu gösterir. Sorun, kaygının hiç olmaması değil; kaygıyla başa çıkmayı öğrenememesidir. Kaygısıyla baş edemeyen çocuklarda uyum problemleri ortaya çıkabilir. Bu durum uzun sürdüğünde ve gerekli destek sağlanmadığında, süreç okul fobisine dönüşebilir.
Süreci daha iyi anlamak için üç kavramı ele almak gerekir:
- Ayrılık Kaygısı
Erken çocukluk döneminde doğal olan ayrılık kaygısı, çocuğun bakım vereninden uzak kalırken yaşadığı yoğun endişe halidir. Normalde belli bir gelişim evresinde azalması beklenir. Ancak bu kaygı yoğun ve kalıcı olduğunda, çocuk bakım vereninden ayrılmaya şiddetle direnç gösterir. Okula başlama süreci, bu ayrılık kaygısını yeniden görünür hale getirebilir. - Uyum Problemleri
Ayrılık kaygısının yoğun yaşanması, çocuğun yeni ortamlara alışmasını zorlaştırır. Çocuğun okulda huzursuzluk yaşaması, sınıfa girmek istememesi ya da öğretmene mesafe koyması gibi davranışlar uyum problemine işaret edebilir. Oryantasyon döneminde birçok çocukta kısa süreli uyum zorlukları görülse de, kaygısı yüksek çocuklarda bu süreç daha sancılı ilerler. - Okul Fobisi
Eğer ayrılık kaygısı ve uyum problemleri uzun süre devam eder ve çocuğun okula gitmesini engelleyecek düzeye ulaşırsa, bu durum “okul fobisi” olarak adlandırılır. Okul fobisi, çocuklarda sık görülen bir kaygı bozukluğudur. Çocuk okula gitmesi gerektiğinde yoğun kaygı yaşar, mide bulantısı, karın ağrısı gibi bedensel belirtiler gösterebilir. Burada önemli olan nokta, okul fobisini “okuldan kaçma” ile karıştırmamaktır. Okuldan kaçan çocuk farklı aktiviteleri tercih ederken, okul fobisi yaşayan çocuk evde kalmayı güvenli bulur ve okula gitmeye zorlandığında yoğun kaygı tepkisi verir.
Özellikle okulun ilk günlerinde yaşanan huzursuzluk, isteksizlik ve hafif ağlama krizleri çoğu zaman gelişimin doğal bir parçasıdır. Burada önemli olan, bu kaygının büyüyerek okul fobisine dönüşmemesidir. Bu noktada ebeveynin doğru yaklaşımı süreci kolaylaştırır.
Ebeveynler
- Duyguları Kabul Edin
Çocuğun “gitmek istemiyorum” ya da “sen de gel” demesi sağlıklı bir duygusal tepkidir. Ona “abartıyorsun” demek yerine, “Seni anlıyorum, zor geliyor ama birlikte aşacağız” demek güven verir. - Kısa ve Net Vedalar
Çocuğun arkasından defalarca dönüp bakmak ya da vedayı uzatmak kaygıyı pekiştirir. Net bir şekilde vedalaşmak, çocuğa kararlı olduğunuzu gösterir. - Tutarlılık Çok Önemli
Bir gün okula götürüp ertesi gün “hadi evde kal” demek çocuğun kaygısını artırır. Çocuk için rutin, güvenin diğer adıdır. - Öğretmenle İş birliği
Öğretmenin yaklaşımıyla evdeki yaklaşım birbiriyle örtüştüğünde çocuk daha hızlı uyum sağlar. Çocuğun yanında öğretmen hakkında olumlu sözler söylemek de güveni pekiştirir.
Sabırlı Olun
Uyum hemen gerçekleşmeyebilir. Bir gün kolay giderken ertesi gün zorlanabilir. Dalgalanmalar normaldir; sabır ve güven verici bir tutum sürecin sağlıklı ilerlemesini sağlar.