Motor ya da vokal kasların istemsiz kasılmaları sonucu görülen ani, tekrarlayıcı, amacı olmayan hareketler ve sesler olarak tanımlanabilir. Göz kırpma, baş sallama, omuz silkme türünde motor; boğaz temizleme, karmaşık ses çıkarma, kaprolali (küfür etme), burun çekme, biçiminde vokal türde olabilmektedir. Bu davranışlar bazı yönleriyle normal davranışlara benzer. Genellikle kısa sürelidir, seyrekçe bir saniyeden uzun sürer. Tiklerin sıklığı ve kişiyi zorlamaları değişken olabilir. Birçok tik geçici olarak bastırılabilir.
Hareket Tikleri
Basit Hareket Tikleri: Göz kırpma, burun kıvırma, dudak oynatma, baş sallama, omuz silkme vb.
Karmaşık Hareket Tikleri: Yüz hareketleri, koklama, zıplama, dokunma, başkasının hareketlerini tekrarlama vb.
Ses Tikleri
Basit Ses Tikleri: Öksürme, boğaz temizleme, burun çekme, havlama vb.
Karmaşık Ses Tikleri: Konuyla ilgisiz olarak kelime ve deyişleri tekrar etme, konuşulanları tekrar etme, küfürleri tekrar etme, küfretme ya da durduk yerde kötü sözler söyleme (koprolali) ve ses yüksekliğinde ani ve geçici değişiklikler vb. şeklinde olabilir.
Tikler 1 yıldan daha uzun sürerse süreğen ya da kronik tik bozukluğu olarak adlandırılırlar. Hem hareket hem de sesle ilgili tikler bir arada bulunur ve bir yıldan daha uzun sürerlerse Tourette Sendromu tanısı alırlar.
Hareket ve ses tikleri çocuk ve ergenlerde sık görülür. Yaşla birlikte, erişkin döneme geçilirken kaybolabilir ya da şiddeti azalabilir.
Tikler 18 yaşından önce genellikle 4 ile 6 yaş arasında başlar. 10 ila 12 yaş civarında zirve yaparak şiddeti artar ve ergenlik döneminde azalır. Genel olarak dalgalı seyrederler. Şiddetleri dönem dönem artıp azalabilir ya da tikler zaman içinde birbirleriyle yer değiştirebilir.
Sonunda basit tiklerin çoğu kendi kendine geçer. Bununla birlikte, çocukların yaklaşık% 1’inde tikler yetişkinliğe kadar devam eder.
Erkek çocuklarda kız çocuklara oranla yaklaşık 2 kat daha fazla görülür.
Tiklerin temel özellikleri
Genellikle saniyelerle ölçülebilecek kadar kısa sürerler. Ani hareketler halinde ya da ardışık olarak ortaya çıkabilirler.
Kişi tik meydana geleceğinin farkına varabilir. Kişi dikkatini odakladığı zaman değişik sürelerde baskılanabilir ancak tamamen baskılanamaz.
Kişi dikkatini başka bir konuya odakladığı durumlarda, kendisini gevşemiş hissettiği zamanlarda genellikle azalır.
Stresle birlikte artarlar. Uyku sırasında azalırlar ya da kaybolurlar.
Nedenleri
Tik Bozuklukları beyin yapısı ya da gelişimiyle ilişkili faktörlerden kaynaklanır. Genetik yatkınlığı arttırabilir. Ailesinde tik bozukluğu olan çocuklarda daha fazla görülür. Özellikle Tourette sendromunda genetik geçiş daha yüksektir.
Tikler özellikle stres yataran durumlarda ortaya çıkar ya da var olanlar daha da artar. Stres yaratan durumlara bir kaç örnek verecek olursak: anne-babanın tartışması, evde gerginlik düzeyinin yüksek olması, sınav dönemleri, ders başarısızlığı, kardeş kıskançlığı, boğaz ya da ateşli üst solunum yolu hastalıkları… Dikkatin bir başka konuya odaklandığı durumlarda ya da çocuğun kendisini huzurlu ve rahat hissettiği durumlarda ( yaz tatilleri, uyku sırası, televizyon ya bilgisayar başında..) ise tam tersine kaybolur ya da azalır.
Tiklerin bir diğer özelliği ise müdahele edildiği zaman artış göstermesidir. Bazen de tikleri geçmiş olan bir çocuğun yanında tikler hakkında konuşulduğu zaman tikler tekrardan başlayabilir. Çocuklar istedikleri zaman kısa süreli de olsa tiklerini engelleyebilirler.
Tik bozuklukları geçici ya da kalıcı olarak aile yaşamını, sosyal durumu, okul ve iş başarısını etkiler. Tikler tek başına ya da başka tiklerle beraber görülebilir. Tik Bozukluğu görülen okul çağı çocuklarında, yaşanan duygusal problemlerin ve kişiler arası ilişkilerdeki olumsuzlukların hastalığın gidişatını olumsuz yönde etkilediği savunulmuştur. Özellikle tikler aile ve öğretmen tarafından yanlış anlaşıldığında çocuk tikleri durdurması konusunda uyarılmakta ya da cezalandırılmakta, bu da tik şiddetinin arttığı bir kısır döngüyü başlatmaktadır. Diğer yandan akranlar tarafından alaya alınma gibi faktörler, yalnızca tik şiddetini arttırmayıp, çocuğun psikososyal işlevselliğini de olumsuz etkilemektedir
Tikler bazı ruhsal sorunlarla birlikte görülebilir.
. Tiklere bazen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), obsesif kompulsif bozukluk (OKB), depresyon, kaygı bozuklukları ya da bipolar bozukluk gibi diğer psikiyatrik durumlar eşlik edebilir. Tedavi başarısı açısından bu bozuklukların da tedavi edilmesi önemlidir. Tik Bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde depresyon ve kaygı bozukluğu gibi ruhsal sorunlar normalden daha fazla ortaya çıkabilir. Çocukluk yaşlarında tikleri şiddetli olanlarda, başka bir fiziksel ya da ruhsal hastalığı olanlarda tiklerin yaşam boyu devam etme ihtimali daha fazladır.
Tik bozukluğu olan çocuk ve ergenlerinin bir çocuk ergen psikiyatrisi uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve tedavisi uygundur.
Nasıl yaklaşılabilir?
Ailenin eleştirel uyarı ve cezalandırmaları ile arkadaşlarının alay, dalga ve küçümser davranışları tikleri
artırır. Çocuğun özsaygısının, sosyal kabulünün ve başa çıkma becerilerini arttırıcı psikoterapi girişimleri yapılabilir. Öğretmenlerle işbirliği yapmak ve onları eğitmek son derece faydalıdır. Psikolojik tedavide, tikler hakkında verilen detaylı psikoeğitim (hem ebeveynlere hem çocuğa) oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü birçok çocuk yaşadığı durumu anlamlandırmak konusunda zorlanmaktadır. Tedavide, ailenin ve çocuğun hastalık ve tedavisi ile ilgili eğitimi, destekleyici girişimler ve ilaç tedavisi önemlidir. Tikler hakkında bilgi sahibi olan çocuk ve aile, tikler ile daha sağlıklı baş edebilmektedir.