‘Kendimi güzel buluyorum. Kendimi zeki ve yetenekli buluyorum. Arkadaşlarım arasında sevilirim. Yapabilirim, öğrenebilirim; zorluklarla baş edebilirim. Başarılarımla gurur duyarım; başarısız olduğumda pes etmem. Kendi değerlerim var. Kararlarımı kendim verebilirim. Ne istediğimi biliyorum ve bunun için çalışırım. İhtiyacım olduğunda çekinmeden yardım isterim. Kendimi seviyorum.’
Özgüveni olan bir genç kendiyle ilgili yukarıdakilere benzer şeyler hisseder ve düşünür. Bu kavram kişinin kendine güvenmesinden çok daha fazlasını kapsar. Özgüven, kişinin kendisine dair olumlu duygusu, algısı ve davranışlarının bütünüdür. Özgüven büyüyüp gelişebilen, kazanılabilen bir özelliktir ve bazen zor dönemeçlerden geçer. Bunlardan biri de ergenliktir.
(Yazının bundan sonraki kısmı anne-babalara yöneliktir.) Ergenlik, doğduğundan beri özenle baktığınız, büyüttüğünüz, koruduğunuz ve çok sevdiğiniz küçük çocuğunuzun ‘yetişkin’ olmayı öğrenme dönemidir. Zorluğu buradan gelir. Her şey değişir bu dönemde. Görünüşünden dünya görüşüne kadar her şey. Ergenlik, çocuğunuzun sizden başka biri olma sürecidir; bittiğinde ‘kendi’ olduğu dönemdir. Kendini tanıması, yaratması; bağımsız olması, kişisel gücünü kazanması ve kendini sevmesi kolay bir süreç değildir.
Ergenlik dönemi boyunca çocuğunuzun özgüveninin gelişmesi ve artması için yapabileceğiniz pek çok şey vardır. Bu dönemde mottonuz şu olmalıdır: ‘’Tek başına başarabileceğin her şeyi tek başına yapman için seni destekliyorum; tek başına yapamadığında ise benden yardım istemen yeterli. Sana istediğin ölçüde ve istediğin şekilde yardım etmek için her zaman yanında olacağım.’’
‘’Bu tutumu benimseyip uygulayabilirim.’’ diyorsanız yazının devamını okumanıza gerek yok. ‘’Ben yine de birkaç öneri istiyorum.’’ diyorsanız buyurun:
1- Örnek Olun: Çocuğunuzda görmeyi istediğiniz her davranış için geçerli bir yöntemdir. Onun yanındayken tutum ve davranışlarınıza özen gösterin; problemlere sağduyulu ve olumlu yaklaşın, kendinize ve diğer insanlara özenli davranın, kendinize inanın. Zaman zaman gözden geçirseniz de temel değerlerinizi koruyun; başarısız olduğunuzda tekrar deneyin. Aile bireylerinin kendilerine güvenmesi ergenin kendine güveninin gelişmesine yardımcı olur.
2- Saygı Duyun: Çocuğunuzu dinleyin. Lütfen göz teması kurarak ve ilgilendiğiniz başka bir iş varsa onu bir kenara bırakarak dinleyin. Ergenlik dönemindeki çocuğunuzun duygularını kabul edin; endişe ve korkularını ciddiye alın. Ayrıca evdeki kararlarla ilgili mutlaka fikrini sorun, fikriyle ilgili ne düşündüğünüzü dürüstçe açıklayın. Ergenler hiçbir şeyi yetişkin muamelesi görmekten daha fazla isteyemez.
3- Sorumluluk Verin: Odasını toplamasına, çamaşırlarını yıkamasına, dersaneye tek başına gitmesine izin verin. Sorumluluk almadan özgürlük de olmaz; çok sevdiği kotunu bulamadığında odasını toplamakla ilgili fikri değişebilir. Değişmezse de dert etmeyin, kapıyı çekip odadan çıkın. Sizden yardım istemeden yardım etmeyin. Çocuklukta çizdiğiniz sınırları bu dönemde aşama aşama genişletin ve davranışlarının sonuçlarına katlanmasına izin verin.
4- Takdir Edin: Yaptığı güzel şeyler için iyi şeyler söyleyin, ödül verin. Sonunda yapamamış olsa da çaba göstermiş olmasını mutlaka övün. Ancak abartılı iltifatlar samimiyetsizlik duygusu vereceğinden ters etki yapar.
5- Olumsuz Geribildirim Verin: ‘Dost acı söyler.’ Çocuğunuza dost olun! Onu incitmeden, kişiliğine hakaret etmeden gerçeği/doğruyu söylemek (birazcık can yaksa da) her zaman işe yarar. Örneğin; ‘’Sorumsuzsun, paranı kullanmayı bilmiyorsun.’’ yerine, ‘’Gelecek hafta planlı harcamayı denersen harçlığının yeteceğinden eminim. ‘’ diyebilirsiniz. Hafta bitmeden harçlığı biterse ekstra para verecekseniz hiçbir şey söylemeyin daha iyi.
6- Uzmanlık Alanını Bulması için Destekleyin: Herkesin bir uzmanlık alanı vardır; özellikle dersler dışında kendini yeterli hissedebileceği bir alanda çalışması için O’nu teşvik edin. Bu, başarılı olmak ve akranlarının onayını alması için bulunmaz bir nimet olacaktır. Bu sayede bir beceri geliştirir, amaca yönelir, rekabet ve başarısızlığı tolere etmeyi öğrenir. Sanıldığının aksine okul başarısını olumlu etkiler. Ergenin önemli gördüğü kişiler tarafından beğenilmek için yapmayacağı şey yoktur; beğenilirse riskli davranışlara girme olasılığı oldukça azalır. Uzmanlık alanı olarak spor, müzik ya da sosyal sorumluluk işleri seçilebilir. Önemli olan ergenin seçtiği ve keyif aldığı bir şey olmasıdır.
7- Psikoloğa Gidin: Çocuğunuzun özgüveni çok düşükse (kendini beğenmiyor, sevmiyor, yetersiz hissediyorsa…); çaresizlik, içe kapanma gibi duygular hissediyor, intiharı düşünüyorsa profesyonel destek alın. Bu durumu yaşayan ilk aile değilsiniz ama sorunun çözen mutlu ailelerden biri olabilirsiniz.