Çocukların büyüme ve gelişim süreçlerinde kazandırılması gereken önemli basamaklardan biri tuvalet eğitimidir. Doğru zamanda ve doğru yöntemlerle tuvalet eğitiminin gerçekleşmesi çocuğun ruhsal gelişimi açısından önemlidir. Fakat eğitime başlamadan önce bebeğin bu eğitim için uygun olgunluğa erişmiş olduğundan emin olmalısınız.
Tuvalet eğitimi zaman, sabır ve tutarlılık isteyen bir süreçtir. Çocuk ancak bu eğitime hazırsa bu sürece başlanabilir. Aksi takdirde erken ya da geç başlanan tuvalet eğitimi çocukta olumsuz etkiler bırakabilir. Hazır olmayan bir çocukta başarısızlığa uğrama olasılığı artar.
Rektum ve anüsü kontrol edebilme yeteneği (kakayı) en erken 18. ayda, mesane ve üretranın (çişi) ise 24. ayda gerçekleşir. Bu nedenle çocukların bu yaşlardan önce tuvalet eğitimi için zorlanmaları yanlış olur. Dolayısıyla da tuvalet eğitiminin zamanlaması için belli bir dönemden söz etmek çok da mümkün olmasa da 18 aydan önce kesinlikle önerilmiyor. Literatüre göre, çocuğun kendini tanımaya başladığı, fiziksel, psikolojik ve davranışsal olarak kendi benliğinin ve davranış karakterlerinin ön plana çıktığı 24-36 ay arası en uygun aralığı oluşturuyor. Ancak, her çocuğun fiziksel ve duygusal gelişiminin birbirinden farklı sürede gerçekleştiğini unutmamak gerekir. Kızlar tuvalet eğitimini erkeklere göre bir kaç ay daha erken başarabilirler.
Çocuğun eğitim için hazır hale gelmesi tek başına yeterli değildir. Tuvalet eğitimi süreci, çocuklar kadar ebeveynler için de oldukça kritik ve zaman zaman kaygılı olabilmektedir. Dolayısıyla tuvalet eğitimi süreci için sadece çocuğun değil ebeveynlerin de psikolojik olarak hazır hissetmesi gerekir. Siz kendinizi hazır hissettiğiniz zaman, çocuğunuzdaki hazır olma işaretlerini de takip ederek uygun zamanda harekete geçin. Ebeveynlere düşen en önemli sorumluluk çocuğa bu eğitim sürecinde destek olmak, yanında olduğunuzu her koşulda hissettirmek ve cesaretlendirmektir.
Tuvalet eğitimine hazır olan çocuk bazı işaretler verir. Çocuğun bu sürece hazır olup olmadığını belirlemek adına, aşağıdaki gelişimsel süreçler ve durumlar gözlemlenerek gerekli karar verilebilir.
Çocuğumun Tuvalet Eğitimine Hazır Olduğunu Nasıl Anlayacağım?
Çocuğun hazır olduğunu gösteren fiziksel, zihinsel ve ruhsal belirtiler vardır.
Yürüme, oturma ve çömelme gibi kaba motor becerileri gelişti mi?
Lazımlığa, tuvalete gitmeye ya da iç çamaşırı giymeye dair bir ilgisi var mı?
Bezin ıslak ya da kirli olmasından rahatsızlık duyuyor mu?
Fiziksel belirtiler; kuru kalkma, gün içinde 2 saatten fazla kuru kalma, ıslak bez sayısının azalması, düzenli bağırsak hareketlerinin varlığı, oturma, çömelme, yürüme gibi hareketleri rahatça yapabilme, pantolonunu giyebilme, ıslak ve kuru arasındaki ayrımı fark edebilme gibi yetenekleri kazanmış olduğuna ilişkin belirtilerdir.
Zihinsel belirtiler; sıkıştığını ifade edebilme, söylenenleri yapabilme, kakasının ya da çişinin geldiğini fark etmedir.
Ruhsal belirtiler; aile bireylerini taklit etmeye hevesli olma, anne ve babasını memnun etmeye isteklilik, kakalı ya da ıslak beze katlanamama, 5-10 dakika tuvalette oturmaya razı olma, kendinden büyük çocukların nasıl kaka yaptığını merak etme gibi davranışların varlığıdır.
Tüm bu hazır olma durumları dışında diğer bir önemli konu stres faktörlerinin yoğun olmadığı dönemlerde tuvalet eğitimine başlamaktır. Örneğin; yeni bir eve-şehre taşındığınız, haneye yeni kardeşin katıldığı, hastalığın/ kaybın olduğu bir dönemdeyseniz tuvalet eğitimini ertelemelisiniz. Kısaca aile içi yeni, alışılması gereken bir durum içindeyken tuvalet eğitimi gerçekleştirilmemelidir. Çocuğunuzun hazır olduğu zamanı iyi gözlemlemeli, eğitimi verirken kaba, zorlayıcı ve cezalandırıcı tutumlardan kaçınmalısınız. Aksi takdirde çocuk zorlanacaktır.
Tuvalet Eğitimini Nasıl Vermeliyim?
Tuvalet eğitimine başlamadan önce altını kirlettiği anda bezini değiştirin. Böylece altının temiz olmasına alışacak ve kirli olması onu rahatsız edecek.
Bezinin tuvalette değiştirilmesi bu işin tuvalette yapıldığı fikrini benimsemesine yardımcı olur.
Başlangıçta tuvaletle ilgili terimleri öğretin. Altını değiştirirken aşamalardan bahsedebilirsiniz. Çiş, kaka, popoyu silmek gibi sözcüklerin hafızasına yer etmesini sağlayabilirsiniz.
Çocukla konu ile ilgili konuşmalar yapılmalıdır. Bu konuşmalar “büyükler nereye yapıyor, kuru kalmak çok iyi bir şeydir” gibi konuları içerebilir. Öykülerdeki kahramanların kakalarını nereye yaptığına değinilebilir.
Çocuğa öncesinde tuvalet sürecini göstermek gerekiyor. Bunun içinde kız çocukları anneyle, erkek çocuklar babayla bu süreci deneyimleyebilir. Çocukla birlikte tuvalete gidin, ne yaptığınızı anlatın ona bir gösterici olun.
Süreci biraz daha kolaylaştırmak için lazımlık alın. (Mümkünse çocuğunuzla gidip alabilirsiniz. Lazımlığı alışma sürecinde (3-4gün) salon veya oyun odasında bulundurarak keşfetmesini bekleyin. Kıyafetleriyle oturup kalkmasına, oynamasına izin verin.
Lazımlık şart değildir fakat klozete direkt oturtulduğunda ayakları yere değmediği ve dengeyi sağlayamadığı için korku geliştirebilir. O yüzden klozet aparatı veya lazımlık tercih edin.
Eğitim boyunca gün içinde belli aralıklarla çocuğu lazımlığa oturmaya teşvik edilmelidir. Sabah kalktığında, yemeklerden sonra ve tuvaleti geldiğine dair belirtileri farkettiğinizde, lazımlığa oturması için teşvik edin. Özellikle yemekten 20-30 dakika sonrası çocuk mutlaka lazımlığa oturtturmalıdır. Başlangıç için günde 3 kez 5-10 dakika lazımlıkta oturtmak iyi olur.
Tekrar tekrar sabırla aynı teklif yapılmalı, başarı gösterdiğinde ödüllendirilip pekiştirilmelidir. Başlangıçta sonuca ulaşılmasa bile gidip tuvalette birkaç dakika oturması övülebilir.
Giyinik bir şekilde lazımlığa yapılan çiş veya kakadan sonra abartılı davranmadan kutlayın ve kakayı lazımlığın içine ardından klozete atın. Kakasıyla vedalaştırın ‘güle güle kaka, yine gel’ diyebilirsiniz.
Çocuk lazımlığı kullandığı zaman takdir edilmeli hatta küçük ödüllendirmeler yapılarak davranışın pekiştirilmesi sağlanmalıdır.
Lazımlığı düzenli şekilde kullanan çocuklar daha sonra yavaş yavaş normal tuvalet kullanımına geçebilir. Bu süre de yine çocuktan çocuğa değişiklik gösterebilir. Tuvalet eğitiminin zamanla oluşacak bir alışkanlık olduğu asla unutulmamalıdır.
İlk başlarda altını siz temizleyin sonrasında ona nasıl temizleyeceğini öğretin. Tuvalet bittikten sonra keyif alacağı şekilde el yıkama alışkanlığı kazandırın.
Gece tuvalet kontrolü biraz daha zor olabilir. Öncelikle yatmadan 1-2 saat önce sıvı alımı kesilmeli, yatırmadan önce de tuvalet ihtiyacının giderilmesi gerekir. Bezine güvenmemesi için geceleri de bez bağlamayın onun yerine yatağın ıslanmasına karşı tedbir alın.
Tuvalet Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
Tuvalet eğitimi sürecinde çocuğa rahat kıyafetler giydirmeyi tercih edin.
Ufak tefek kazalara karşı hazırlıklı olun. Arada olabilecek kazaları hoş görün ve normal olduğunu çocuğunuza yansıtın. Başarısızlıkta asla cezalandırmayın. Sabırlı ve sakin bir biçimde onu teşvik etmeye devam ederek sürdürün.
Çocuğun tuvaletini yapacağı klozetin boyuna uygun seçilmiş ve ayaklarının yere değiyor olması gerekir. Lazımlık ya da klozet adaptörü kullanabilirsiniz. Çocuğunuzun ayaklarının yere değmemesi korkmasına yol açar.
Dışkı hakkında olumsuz yorumlardan kaçının.
Diğer çocuklarla, kardeşlerle kıyastan kaçının. Özgüvenini zedeleyebilirsiniz.
Çocuğunuzun tuvaleti geldiğinde onu panik bir şekilde aceleyle tuvalete götürmeyin. Sakin olun.
Çocuğunuzla kontrol ve inat mücadelesine girmeyin. Çocuğunuzun kendi kendini kontrol etme ve bireyselleşme isteğini, ihtiyaçlarını ve duygularını önemseyin.
Tuvalet eğitimini tam olarak kazanması ne kadar uzun sürerse sürsün, geri adım atmayın. Geri adım atmanız hem eğitimin tekrarlanması sürecinde zorlaşacak, hem de çocuğunuzun tuvalet konusunda kafasını karıştıracaktır. Eğer bezden tamamen vazgeçiyorsanız, ara sıra bile olsa tekrar bez bağlamayın. Fakat aşırı tepkilerle, reddedilme ile karşılaşıyorsanız eğitime ara verin. Her çocuk eğitimde kendi yolunu belirleyecektir.
Hangi noktada profesyonel bir yardım almak gerekir?
Tuvalet eğitimine alıştırma süreci, hızı her çocukta farklılık gösterebilir. Ebeveyne düşen görev hazır olup olmadığı işaretlerine göre ona yol göstermek ve yanında olmaktır.
İsmer Aile Danışma Merkezi olarak özellikle 4 yaşına gelmiş ve fizyolojik sorunu olmadığı halde tuvalet eğitimi konusunda zorlanan çocuklar için olduğu gibi tüm aşamalar içinde de bir uzmandan destek alabileceğinizi hatırlatır ve öneririz.