Akran zorbalığı giderek yaygınlaşan ve gündemin en vahim konusu haline gelen bir durumdur. Akran zorbalığı, avantajlı bir kişinin veya grubun, kendilerine oranla dezavantajlı bir bireye veya gruba sistematik bir şekilde baskı uygulaması olarak tanımlanabilir. Akran zorbalığında taraflar arasında “eşit olmayan güç ilişkisinin olması”, bu durumun “süreklilik” özelliği taşıması ve “kasıtlı” olarak yapılması söz konusudur.
Akran zorbalığı çocuk ve ergenle aynı yaş grubunda olan kişi veya kişilerin birbirlerine veya tek bir kişiye karşı fiziksel, sözel ve davranışsal olarak örseleyici, zarar verici davranışlarda bulunmasıdır.
Zorbalık durumunda 3 kişi vardır:
- Zorba: Başkalarının haklarını dikkate almadan; kendi statü, heyecan, maddi kazancı için veya grup ortamında kendi gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla başkalarına zarar verici davranışlarda bulunan kişi ya da gruptur.
- Mağdur: Başkalarının davranışlarından sürekli bir biçimde zarar gören ve zarar verici bu davranışlara karşı koyabilecek ve durdurabilecek beceri, statü ve kaynaklara sahip olmayan kişi ya da gruptur.
- Seyirciler: Bu grup da kendi içinde dört ayrı tipte sınıflandırılmıştır. Pekiştiriciler, aktif seyirci rolünde zorbayı çeşitli şekillerde kışkırtmakta; pasif izleyiciler olan biteni görmüyormuşçasına davranmaktadırlar. Asistan tip katılımcılar, fiziksel olarak zorbaya yardım etmekte, bir nevi yardımcı rolünü üstlenmektedirler. Son grupta yer alan savunucular ise mağdura yardım etmeye çalışıp zorbayla yüzleşebilen öğrencilerdir
Fiziksel, sözel, dışlama-yalnızlaştırma, söylenti çıkarıp yayma, mal ve eşyalarına zarar verme şekillerinde sergilenen akran zorbalığı, kronik olarak zorbalığa uğrayan bireyde fiziksel yaralanma ve incinme, okul fobisi, akademik başarıda düşüş, kızgınlık, çaresizlik, değersizlik duyguları ve mutsuzluk ile kaygı ve depresyon gibi sorunlar şeklinde sonuçlanabilir. Bu çocuklar akranlarına göre son derece olumsuz bir benlik kavramı geliştirebilirler.
Akran zorbalığının türleri nelerdir?
- Fiziksel zorbalık: İtmek, dürtmek, tükürmek, vurmak, ısırmak, kulak çekmek, tekme atmak ya da çelme takmak, kesici veya delici aletlerle saldırmak, ateşli silahlarla korkutmak, arkadaşının oturacağı yere sivri bir cisim koymak gibi rahatsızlık edici hareketler, fiziksel zorbalığa örnek gösterilebilir.
- Sözel zorbalık: Boy, kilo, diş yapısı, ten rengi gibi bedensel özelliklerle; gözlük, diş teli ve kıyafet gibi dış görünüşü etkileyen zorunluluklarla ve tercihlerle alay etmek sözel zorbalığa örnek olabilir. Ayrıca pelteklikle, kekemelikle, aksanla ya da şiveyle dalga geçmek, küçük düşürücü lakaplar takmak, kaba ve çirkin sözlerle hitap etmek, sözlü olarak tehditte bulunmak da sözel zorbalık olarak nitelendirilir.
- Sosyal zorbalık: Zorbalığa maruz bırakılan öğrenciyi oyunlara almamak, görmezden gelmek, grup dışında bırakmak, diğer öğrencileri zorbalığa uğrayan öğrenciye karşı kışkırtmak, hakkında dedikodu yapmak ve söylenti çıkarmak, haksız şikayetlerde bulunmak, çeşitli yerlere çirkin yazılar yazmak gibi öğrencinin sosyal hayatını zorlaştıran yaklaşımlar sosyal zorbalık olarak adlandırılır.
- Cinsel zorbalık: Cinsel amaçlı dokunmak, elle ya da sözle sarkıntılık yapmak, cinsel çağrışımlı sözcükler kullanarak imalarda bulunmak, giysilerini kendi isteği dışında kaldırmak ya da çıkarmak, hakkında cinsel içerikli söylentiler yaymak gibi çocuğun utanç duymasına neden olacak davranışlar cinsel zorbalıktır.
- Eşyalara zorbalık: Zorbalık yapılan öğrencinin eşyasını, yemeğini, parasını almak ya da çalmak, zorla bir şeyler ısmarlatmak, haraç almak ve eşyalarını izinsiz kullanmak gibi tutumlar örnek gösterilebilir.
- Siber zorbalık: Bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla bireylerin, birbirlerine olumsuz yazılı ve görsel iletileri kasıtlı ve düzenli bir şekilde göndermeleri olarak nitelendirilir.
Akran Zorbalığının Nedenleri
- Erken çocukluk döneminde çocuğun ilk bakıcısının, çocuğa yönelik duygusal tutumunun ilgi ve sıcaklıktan yoksun olması
- Çocukluktaki sevgi ve bakımın çok az ve yetersiz oluşu
- Çocuğa tanınan çok fazla özgürlük yani çocuğun akranlarına, kardeşlerine ya da yetişkinlere yönelik saldırgan tepkilerine sınır konulmaması
- Ebeveynlerin güce dayalı disiplin tekniklerini (fiziksel cezalandırma, şiddet uygulama, duygusal patlamalar vb.) kullanması
- Çocuğun aktif ve çabuk öfkelenen bir mizaca sahip olması, sakin ve sıradan bir yapıya sahip olan çocuğa göre ileride daha saldırgan olması
- Uyumlu olmadıklarını hissetmeleri
- Gösteri yapma ya da sert görünmeyi istemeleri
- Başka insanları incitmenin doğru olduğunu düşünmeleri
- Kendilerinden hoşlanmadıkları için başkalarına yansıtmak istemeleri
- Başka birisi tarafından zorbalığa uğraması
- Medya ve iletişim araçları
Akran Zorbalığı ile Nasıl Baş Edilir?
- Okullardaki akran zorbalığının önlenebilmesi için okul rehberlik servisi tarafından, okuldaki tüm personel, veliler ve öğrencilerin de içinde bulunduğu bir çalışmayla, tüm ekibe zorbalık konusunda bilinçlenme eğitimleri verilerek ve etkili bir önleme programı uygulanması gereklidir.
- Bir yandan sıcak, samimi, pozitif yetişkin katılımının olduğu, diğer taraftan kabul görmeyen davranışların uygun yöntemlerle sınırlandırıldığı bir aile, ev ve okul ortamı yaratılmalıdır.
- Kurallar ve sınırlamalar, düşmanca olmayan bir tarzda olmalı, fiziksel yaptırımlar ya da cezalar uygulanmamalı ve mümkün olduğunca tutarlı olunmalıdır.
- Okulda ve evde yetişkinler bazı yönlerden bir otorite gibi davranmayı başarmalıdır.
- Erken çocukluk döneminde çocuk duygusal ilgi ve tutumdan yoksun bırakılmamalıdır.
- Çocuk yetiştirilirken ağır cezalar ve yaptırımlar uygulanmamalı ve benlik saygısına zarar verici davranışlarda bulunulmamalıdır
- Şiddet içeren davranışlardan uzak durulmalı ve ev ortamında şiddete meyil verilmemelidir.
- Sosyal medya, telefon, tablet ve TV gibi teknolojik ürünlerde şiddet içeren oyunlara ve videolara sınırlama getirilmelidir.
- Zorbalığın ortadan kaldırılma süreci, çocuğu, aileyi, okulu ve çocuğun içinde bulunduğu sosyal çevreyi de kapsamaktadır.
Zorbalık, hem zorbaları, hem de kurbanları olumsuz etkilemektedir. Önlenemez duruma geldiği takdirde zorbalık davranışı yapan ya da kurban olan çocuk için gecikmeden profesyonel destek alınmalıdır