Ülkemizde son zamanlarda sıklıkla yaşanan terör olayları çocuk, genç ve yaşlı ayırt etmeksizin bir çok vatandaş için korku yarattığı gibi travmatik bir etkiye de neden olmaktadır. Bir çok kişi günlük hayatlarında nasıl davranmaları gerektiğini bilememekte, nasıl güvenlik önlemi alacağı konusunda kararsız kalmakta ve en önemlisi çocuklarına nasıl açıklayacaklarını bilememektedirler. Yaşanan olaylara farklı açılardan bakabilmeyi sağlamak ve destek arayanlara yardımcı olabilmek adına bu konuyla ilgili bir yazı hazırlamanın faydalı olacağını düşünüyoruz.
Terörün travmatik etkilerine bakmadan önce terörün ve amacının ne olduğunu iyi kavramak gerekmektedir. Terör, fransızca bir kelime olup korkudan titreme anlamına gelmektedir. Günümüzde terör kavramını toplumda endişe, korku, huzursuzluk, güvensizlik ve karmaşa yaratan fiziksel ve psikolojik şiddet içeren her türlü eylem olarak kullanmaktayız. Tanımdandan anlaşılacağı gibi terör sadece eylem sonucu zarar görmiş kişiyi etkilemez. Onu yaşayanların haricinde tanıklık eden kişileri de bir o kadar etkilemektedir.
Terör küreselleşmenin de etkisiyle bir bölgenin ya da bir ülkenin karşılaştığı bir sorun olmaktan çıkmış tüm dünyanın karşı karşıya kaldığı hemen her ülkenin belli ölçüde karşı karşıya kaldığı bir problem haline gelmiştir. Nedeni tam olarak şudur demek mümkün olmasa da en temelinde terör örgütlerinin sahip oldukları siyasi veya ekonomik kaynakları arttırmak istemesi yatmaktadır. Bunu kaynağı sağlamak için neden bu kişilerin şiddete başvurduğunu söyleyemesek de; terör saldırılarının en yüksek psikolojik etkiye neden olabilen bir savaş biçimi olduğunu bilmekteyiz.
Terör saldırıları güvensizlik ve belirsizlik ortamı yaratmaktadır. Bu ortamdaki kişilerin geleceğe yönelik endişeleri artarken, belirsizlik de buna ek olarak kontrolsüzlük duygusu yaratır. Bu etkiler uzun vadede depresyon ve anksiyete dediğimiz kaygı bozukluklarına zemin hazırlamaktadır. Genel olarak, terör saldırıları kişinin güvende olma duygusunu zedeler ve kişide çaresizlik, yalnızlık ve tehlikeli bir dünyada her an zarar görebileceği hissi uyandırır ve onları tehlikelere açık hale getirir.
Bir terör eylemine maruz kalmış ya da tanık olmuş tüm kişiler aynı tepkileri vermezler elbette. Bu tepkiler kişilerin algılayş biçimlerine göre değişiklik göstermektedir. Aynı olumsuz deneyimleri yaşamış bireylerin bazıları için bu travma yaratabilirken, bazıları için yaratmayabilir. Bu nedenle yaşanan bir olayın travmatik olup olmadığını ortaya çıkarmaktan ziyade bu olayın kişiyi duygusal anlamda nasıl etkilediğine bakmak gerekmektedir.
Travmatik Yaşantı Sonrası Ortaya Çıkan Belirtiler
1) Yaşanan olayın zihinde tekrar tekrar canlanması
Terör saldırısı sonrasında olaya maruz kalan veya tanık olan kişilerin olay ve olaya ilişkin detaylar tekrar tekrar gözlerinin önüne gelir, yine bu kişiler gün içinde durduramadığı bir şekilde olayla ilgili düşüncelerin aklına geldiğini ifade edebilirler, olay ile ilgili kabuslar görebilirler.
2)Kaçınma
Kaçınma, travmatik yaşantı sonrasında hem davranışsal hem de zihinsel olarak ortaya çıkmaktadır. Eğer yaşanan olayla bağlantılı olan yerlerden ve kişilerden uzak duruyorsanız bu davranışsal kaçınma davranışıdır. Zihinsel kaçınma ise olay ilgili konuşmama, anılardan kaçınma, olay ile ilgili önmeli bir parçayı hatırlayamama, duygunuzu göstermekte zorlanma şeklinde ortaya çıkmaktadır.
3) Fiziksel belirtiler
Fiziksel belirtilar aslında bedenimizin verdiği tepkilerdir. Olay hatırlandığında çarpıntı, terleme, nefes alamama, ellerde titreme gibi belirtiler ortaya çıkabilmektedir. Bununla beraber uyumakta zorlanmak, konsantre olamamak, tedirgin ve her an tetikte olmak, çabuk sinirlenmek, ufak seslerden irkilmek şeklinde de görülebilmektedir.
Kişinin kendi hayatını ve diğerlerinin hayatını tehdit eden bir olay yaşaması sonrasında aslında bu tepkileri vermesi normaldir. Çünkü kişi beklenmedik anormal bir duruma maruz kalmıştır. Bu belirtilerin zamanla azalması ve hayatın normal haline dönmesi beklenir. Çoğu kişi travmatik yaşantıdan sonra zamanla kendiliğinden iyileşir. Ama bazı kişiler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşamaya devam ederler. Bu sebeple bu belirtiler 1 aya kadar normal karşılanır. Ancak dört haftadan uzun sürüyor ise bir uzmana danışmanız sizin için faydalı olacaktır.
Nelere Dikkat Etmeli ?
– Kişinin günlük rutinini bozmadan hayatına devam etmesi en önemli adımdır. Eski düzenin devamı kişiye işlerin yolunda gittiğini gösterir. Bu nedenle günlük uyku, beslenme, çalışma ya da spor gibi alışkanlıklarınızı aynen devam ettirin.
– Önceden planlanan işlerinizi yaşanan olay sonrasında iptal etmeyin. Arkadaşlarınızla, ailenizle ya da işinizle ilgili yapmayı düşündüğünüz etkinlikleri mutlaka tamamlayın.
– Kendinizi eve kapatmayın. İçe kapanık olmayan ve sosyal çevresi geniş olan kişiler travmadan daha az etkileniyorlar.
– Ortaya çıkan endişe, korku, hayal kırıklığı gibi duygularınızı konuşmaktan kaçmayın.
– Özellikle stres düzeyiniz arttığında rahatlamak için alkol kullanmayın. Uyumak, dışarıya çıkmak, işinize odaklanmak gibi yapmanız gereken işler için alkol, ilaç, ya da başka rahatlatıcı bir madde kullanmayın.
Haberler İzlenmemeli mi? Terör saldırıları sonrası en çok sorulan sorulardan biridir. Haberlerde ve gazetelerde birçok uzman izlenmemesi yönünde uyarılarda da bulunmaktadır. Ancak burada anlatılmak istenen olaylardan uzak kalmak ve yokmuş gibi davranmak değil seçici olmaktır. Konu ile ilgili gelişme ve haberler takip edilebilirsiniz ancak olaya ilişkin rahatsız edici görüntü ve yorumlardan uzak kalmaya çalışmak gerekir.
Çocuklara Nasıl Anlatmalıyız?
Son zamanlarda arka arkaya yaşanan ve ülke genelinde kaygı yaratan terör eylemleri biz yetişkinler kadar çocukları da etkilemektedir. Çocukların neyi ne kadar bilmeleri ve bilgiye nereden erişmeleri gerektiği de aileler için elbette ki önemli bir nokta. Öncelikle çocukların bu patlamalar hakkındaki bilgilere mümkün olduğu kadar haberler gazeteler gibi kaynaklardan erişmesine engel olmaya çalışmakta fayda var. Çünkü çocukların bu kaynaklardan yaşına uygun olmayacak bir dilde ifadelerle öğrenmesi daha çok kafalarını karıştırabilir bununla beraber yayınlanan görseller de çocuklar için travmatik olabilir ve endişe, korku, huzursuzluk gibi duygulara sebep olabilir.
Çocuklar Üzerindeki Etkileri Nelerdir
• Artan korkular,
• Yalnız yatmak istememe,
• Uyku bozuklukları ,( kabus görme, uykusuzluk vb.)
• Yeme bozuklukları,
• Huzursuzluk,
• Anne babadan ayrılma ile ilgili artan kaygılar,
• Nedensiz ağlamalar şeklinde sıralanabilir.
Okul öncesi dönem çocukları yaşanan patlama, ölüm gibi olayları tam olarak algılayamadıkları için onları etkileyen şey ebeveynlerinin ruh hali olacaktır. Anne babasını daha huzursuz ya da endişeli gören, günlük rutini bozulan çocuk da ne olduğunu bilmese de işlerin yolunda gitmediğini ve ciddi bir sorun olduğunu anlayacaktır. Bu sebeple bu yaş döneminde ebeveynlerin davranış ve söylemleri çocuklar için önemli olacaktır. Daha büyük çocuklar için bilginin tek kaynağı anne baba olmadığından süreç biraz daha farklı seyredebilir. Okulda televizyonda ya da sokakta insanların konuşmalarına şahit olabilirler ve özellikle ilkokul döneminde ölüm kavramının da algılanabilir olması çocuklar için ciddi endişeler yaratabilir. Kaynağı kim olursa olsun bir çocuk, onu korkutan ve endişelendiren bir olayı en yakını yani anne babasıyla paylaşacaktır. Bu sebeple bu yaş dönemi çocuklara terör eylemlerini anlatmak ve sorularını yaşlarına uygun bilgilerle dürüstçe açıklamak gerekir.
Ailelere Öneriler
• Çocukların endişelerini anlatmasına uygun ortamlar yaratın ve onları dinleyin. Konuyu kapatmak ya da konuşmaları geçiştirmek çocukların daha çok huzursuzluk yaşamasına sebep olacaktır.
• Sorduğu her soruya açık, net ve anlayabileceği düzeyde cevaplar verin. Çok detaylı cevaplar çocukların kafasını daha çok karıştıracağından verilen bilgi dozunda olmalıdır. “Bir patlama oldu ve patlamadan bazı insanlar zarar gördü. Ölen insanlar da oldu.” Şeklinde bir açıklama yeterli olacaktır.
• Yapılan açıklamanın ardından mutlaka önlemek adına çalışmaların yapıldığını belirtin. “Bizim ve diğer insanların güvenliği için her şey yapılıyor ve bizde zarar görmememiz için önlemler alıyoruz.” Demek çocuğun rahatlamasına yardımcı olacaktır.
• Yaşanan olaylardan dolayı hissettiğiniz duygularınızı siz de paylaşabilirsiniz. Üzüntü endişe gibi duyguları sizinde yaşadığınızı görmek çocuk içinde bu duyguların doğal olduğunu anlamasını sağlayacaktır.
• Çocuklar olayları anlamakta ve algılamakta zorlanabilirler ve bu yaşananları kafalarında bir yere oturtuncaya kadar sorularını tekrarlayabilirler. Bu sebeple olayları sıkılmadan sakince ve aynı ifadelerle anlatmaya çalışın.
• Çocukların etkilenmemesi için olayları önemsememek, yaşananlar hakkında konuşmamak çocuğunuz için faydalı olmayacaktır. Konuşmalarında ve oyunlarında bu olayları ön planda tuttuklarında onlara müsaade edin.
• Yaşanan olaylar ya da çocuğunuzun korkularından dolayı günlük programınızı bozmayın. Özellikle çocukların düzenini sürdürmeye gayret edin.
• Televizyon internet gibi ortamlardan çocuğunuzun patlamalarla ilgili görüntü ve videolara erişmesini engelleyeme çalışın.
Tüm bunlara rağmen çocuğunuzda korku ve endişeler devam ediyorsa mutlaka bir uzmandan yardım alın.