Kıskançlık herkeste bulunabilen, yaşamın her döneminde ortaya çıkabilen bir duygudur. Başkasının sahip olduğuna sahip olma gerekliliği inancının getirdiği bir duygudur. Birden çok çocuğa sahip ailelerde sıklıkla rastladığımız bir konudur. Çocuğun ilk ilişkilerinden olan anne, baba ilişkisi ve kardeş ilişkisinde, kardeşin sahip olduklarına sahip olamadığı inancındaki çocuğun yaşadığı acı verici deneyimdir.
Kardeşler arasında kıskançlıkların, tartışmaların olması normaldir fakat yaşandığı boyut bizler için önemlidir.
Kıskançlık boyutlarının sebebi ise birbirlerine karşı olan olumsuz duygu ve düşüncelerden değil. Paylaşamadığı ve daha çok sahip olmak istediği ebeveynlerinin onay ve sevgisidir.
Kıskanan çocuklarda artık annesini babasını yanından ayırmak istemez çünkü her an birisi onu; onun sevgisini, onayını elinden alabilir düşüncesi oluşur. Özellikle bunu önceden tahmin edemeden de dünyaya yeni bir kardeş geldiyse…
Kardeş Kıskançlığı
Adler’in aile sırasında ilk çocuk tahta oturan prens/prenses benzetilir. Her istediği yapılır, şımartılabilir. Ama ikinci bir çocuğun dünyaya gelmesiyle ilk çocuk tahtını kaptırmış hissini yaşar. Çünkü artık sadece ona gösterilen ilgi ikiye bölünmüştür. Statü kaybı yaşamaktadır. Annesinin yanında o hep sonradan gelen sevgiyi, ilgiyi, ayrılan zamanı bölüşmek zorunda olduğu kardeşi vardır. Aslında kardeş kavramını da çok bilmezler istediği zaman oynayacağı diğer türlü hiçbir şeyi paylaşmak istemediği sadece bir oyun arkadaşıdır o.
Çocuk, bebek eve ilk geldiğinde onun nereden geldiğini anlamakta zorluk çekebilir. Hatta bazı küçük yaştaki çocuklardan ‘anne onu getirdiğin yere geri götür’ tarzında cümleler duyalabilmektedir. Böyle durumların yaşanmaması için çocuğunuzu bir kardeşi olacağı fikrine alıştırmanız gerekmektedir. Bunun için hamileliğinizi öğrendikten sonra çocuğunuza yavaş yavaş bir kardeşi olacağını söyleyin. Ve çocuğun bu bilgiyi başkasından değil anne ve baba olarak sizden öğrenmesine özen gösterin.
Eve katılan küçük yeni üyenin ebeveynlerin odağının ve zamanının çoğunu aldığı düşünülünce çocuk tarafından kıskanılması normal karşılanmalıdır. Fakat ebeveynlerin yanlış tutumları bu süreci sorun haline dönüştürebilir. Ebeveynlerin davranış şekli kardeş kıskançlığının önlenmesine veya gelişmesine neden olan en önemli etkenlerdendir.
Kardeşini kıskanan çocuğun duygusal tepkileri şunlardır:
- Ebeveynlere (özellikle anneye) aşırı düşkünlük
- İçe kapanma
- Uyku problemleri
- Yemek problemleri
- Olumsuz duygu durumları
- Evden uzaklaşmak istememe
- Kardeşe aşırı düşkünlük
- Bedensel belirtiler
Kardeş Kıskançlığı Nedenleri
En büyük etki ebeveyn tutumundan kaynaklanırken
- Anne babayı, oyuncaklarını, özel alanını bir başkasıyla paylaşmak istememe, görülen ilginin ikiye bölünecek olması
- İsteklerinin, haklarının azalması, yok olacak olması
- Düzeninin, rutininin değişmesi
- Yaş farkı büyük bir etkendir.
Yaş farkı az olanların, yaş farkı fazla olanlara göre daha çok kıskanma olasılığı vardır.
- Anne baba dışındaki kişilerin kardeşlerle ilgili konuşmaları da sebep olabilmektedir.
Kardeş Kıskançlığı Belirtiler
- Sevgiyi sorgulamaya başlayabilirler. Gün içinde anne babaya kendisini sevip sevmediğini sorabilirler.
- Altını ıslatma, parmak emme, yalnız yatmama, bebeksi konuşma gibi gerileme davranışları gözükebilir.
- Huzursuz bir görünümleri vardır.
- Az sevgi gördüğüne, kardeşine olan olumsuz duygularına dair sözel ifadelerde bulunur.
- Kimi zaman etraflarına ya da oyuncaklara karşı öfkeli davranırlar. Kendilerine ya da eşyalara yönelik saldırgan davranışlarda bulunabilir.
- Evden ayrılmak istemezler. Okula, ana okuluna ya da parka gitmek istemezler.
- Kardeşine olan duygularını bazen kızma vurma olarak gösterirken bazen de bu duyguyu bastırıp aşırı sevgi gösterebilirler.
Kardeş Kıskançlığını Önleme Noktalarında
- Anne babanın yaklaşımı
- Kardeşine olan hislerin kabulü
- Büyük çocuğun düzen ve rutinin olabildiğince korunması
Önem arz etmektedir.
Kardeşin Doğumundan Önce
- Çocuğa kardeşi olacağı önceden söylenmelidir. Çocuğun gelişim dönemi özellikleri göz önüne alınarak aileye yeni üyenin gelişi ifade edilmelidir.
- Çocuğa bebek geldikten sonra evde bazı düzenlerin değişeceği ifade edilmelidir. Örneğin bebeği görmek için eve fazla misafir geleceği, bebeğin çok küçük olacağı için annenin bebekle çok vakit geçireceği ama bunların aynısının onun doğumunda da yaşandığı söylenebilir.
- Doğum zamanı annenin hastanede olduğu süreçte çocukla aile büyüklerinden birisi ilgilenmeli, çocukta beni ihmal ediyorlar bana bakmıyorlar algısı oluşmamalıdır.
Kardeş Doğumu Sonrası
- Çocuklarınızın ayrı bireyler olduğunu kabul edin ve farklı ihtiyaçlarını anlamaya çalışın.
- Küçük kardeşin bakımına çocuğu katın, küçük destekler isteyin.
- Küçük çocuğunuzda olduğu gibi büyük kardeşin de temel ihtiyaçlarını ivedilikle gidermeye özen gösterin.
- Çocuğun yaşantısını küçük kardeşe göre ayarlamamaya özen gösterin.
Bunları Yapmayın!
- Rekabetle birlikte hırs ve kıskançlık gelir. Çocuklarını karşılaştırmayın.
- Çocuklar arasında taraf tutmayın. Çözümü onlara bırakın.
- Duygusal tehditlerden kaçının. Örneğin ‘ Beni üzmeye devam edersen kardeşini daha çok seveceğim.’
- İsteklerini karşılama ve ihtiyaç gidermede çocukların biricikliği konusunu göz ardı etmeyin.
- Çocuğunuzun yanında kardeşiyle ilgili olumsuz ‘yaramaz, şımarık vb.’ yorumlarda bulunmayın.
- Küçük kardeşi korumak amacıyla (zarar verme endişesi) çocuğunuzu kardeşinden uzaklaştırmayın. Ama yanlarında bulunun.
- Kardeşinin gelişiyle birlikte kıskançlık durumundan ötürü aşırı hoşgörü, her istediğini yapmak gibi hatalara düşmeyin.
Kardeş Kıskançlığını Azaltmada
- Ortak aile aktiviteleri ayarlayın.
- Olumsuz duyguları tanıyın, onu dinleyin.
- Hergün çocuğunuzla rutininize bir aktivite ekleyin.
- Anne-baba görev dağılımı yaparak iki tarafın da ilgi ihtiyacını karşılamaya çalışmalı.
- Her iki çocuğun da hak ve sorumlulukları farklıdır. Nedenleri çocuklara açıklanarak (kardeş bebekse anlayabilecek yaşta olanla toplantı) ayrı ayrı sorumluluklar, haklar hakkında bilgilendirilmeli.
- Kardeşler arası ilişkideki kurallar belirlenmeli ve ifade edilmeli.
- Uyulmadığı takdirde sonuçları bilinmelidir.
- Olumlu ilişki olarak gözlemlediğiniz sözel, davranışsal durumlarda pekiştirin.
- Çocuklarınızla nitelikli zaman geçirin.
- Çocuğunuzdan yaşının üzerinde olgun davranışlar beklemeyin.
İsmer Aile Danışma Merkezi olarak yukarıdaki önerileri dikkate almanın ailelerin sağlıklı bir şekilde büyümesine yardımcı olacağına inanıyoruz 😊