Etkin sonuçlar temel eğitim hedeflerimize ulaşmamızı sağlar; yanlış davranışlara son verir. Kurallar hakkında net mesajlar verir ve çocuklar davranışlarının karşılığını görmek noktasında onlara sorumluluk duygusunu öğretir. Sonuçları etkinliği bu yöntemi nasıl uyguladığınıza bağlıdır. Cezacı ya da yumuşak bir şekilde uygularsanız sonuçların eğitim değeri pek olmayacaktır. Çünkü sorun çözme işi size yüklenecektir. Yöntemi demokratik bir şekilde uygular ve aşağıda açıklanan niteliklerle birleştirirseniz sonuçların eğitim değeri yüksek olacaktır.
Anında Tepki Verme
5 yaşındaki Ali çorba kaşığı ile kardeşine makarna fırlatmaca oynuyordu. Babası durmasını söyledi. Eğer tekrarlarsa kaşığı elinden alacaktı. Ali önce söz dinledi ama 5 dakika sonra sınırı zorlamaya karar verip bir makarna atışı daha yaptı. Babası tek kelime etmeden sonuçlara katlanma yöntemini uyguladı ve kaşığı Ali’nin elinden aldı. Onaylanmayan davranışın hemen ardından uygulandığında sonuçlara katlanma yöntemi çok etkili olur. Babasının bu yöntemi anında kullanması Ali’nin yanlış davranışla bunun sonucunda katlanma arasındaki sebep sonuç ilişkisini anlamasını sağladı. Babası kaşığı daha sonra alsaydı yöntem bu kadar etkili olmayacaktı.
Tutarlılık
13 yaşındaki Zeynep hafta içi 9’dan sonra telefonu kullanmayacağını biliyor ama arkadaşları konuşmayı çok istiyordu. Annesinden bir kereliğine izin vermesini istedi ama o kararlıydı. Zeynep istediğini annesinden alamayınca babasına gitti ama o da izin vermedi. Zeynep geçen sefer kuralı çiğnediğinde olanları çok iyi hatırlıyordu, 1 hafta boyunca hiç telefon edememişti ama yine de gizlice üst kata çıkıp şansını denemek istedi ve yakalandı. Yine 1 haftalık telefon cezası almıştı. Sonuçlara katlanma yönteminde süreklilik etkin bir eğitim için çok önemlidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi tutarlılığın birçok boyutu vardır. Sözler ve davranışsal mesajlar arasındaki tutarlılık, ebeveynler arasındaki tutarlılık, sonuçlara katlanma yönteminin uygulandığı durumlarda tutarlılık. Bu son derece önemli konulardan herhangi birinde yaşanan tutarsızlık eğitim sürecini bozabilir. Zeynep arada bir sınırları zorlamaya kalkabilir ama her seferinde aynı cevabı olacaktır. Telefon kullanmak istiyorsa ailesini kurallarıyla yaşamayı öğrenmelidir.
Bağlantılı Olma
Kardeşine bilgisayar oyun oynatmayan çocuğa bisiklete binmeme ya da tatlı yememe cezası vermek onun için bir şey ifade etmez. Bisiklete binmenin, tatlı yemenin paylaşmak ve sırayla oynamakla bir bağlantısı yoktur. Bu durumda çocuğa bilgisayar oyununu oynamama cezası vermek daha etkilidir. “Kardeşini oynatmazsan sen de oynayamazsın. Yarın tekrar Bu konuyu konuşuruz.” Sonuca katlanma yöntemi sona ermesi gereken yanlış davranışla mantıklı bir bağlantısı varsa etkili olur.
Onaylanan Davranışlara Örnek Oluşturma
5 yaşındaki Ahmet sofrada bıçağını patatese batırıp keserken gıcırgıcır sesler çıkarıyor ve kardeşi kıkır kıkır gülüyordu. Yemek alanı oyun alanına dönüşmüştü. Annesi ile babası bu durumdan pek hoşlanmıyordu. Babası Ahmet’e bıçak öyle kullanılmaz dedi. Ya düzgünce kesersin ya da bıçağını alırım hangisini seçiyorsun? Tamam düzgünce keseceğim dedi Ahmet. Birkaç dakika sonra yine bıçakla onaylanmayan davranışı gerçekleştirdi. Babası tek kelime etmeden Ahmet’in bıçağını elinden aldı. Ahmet babasının kuralı hakkında net bir mesaj almış, aynı zamanda sorunların saygılı bir şekilde nasıl çözüleceğini de öğrenmişti. Kimse kimseyi suçlamadı, eleştirmedi ve kimse gücenmedi. Bu örneği farklı şekilde ele alalım. Bu sefer babanın cezacı yöntemi uyguladığını farzedelim. Babası çıkışarak Allah kahretsin diye bağırarak ona vursa “Bıçak kullanamayacağın belliydi zaten böyle devam edeceksen o bıçağı elinden alırım.” derse sonuçlara katlanma yöntemi ile Ahmet’in yanlış davranışına son verir ama Ahmet sorun çözme konusunda ne öğreniyor?
Kullandığımız yöntemi öğretiriz. Yöntemin kendisi onaylanabilir davranışlara dair bir mesaj verir. Çocukların yanlış davranışlarına son vermek için dayağı ya da kırıcı sonuçlara katlanma yöntemlerini kullanırsak sorunların dayak atarak ve karşı tarafa acı vererek çözülebileceğini ve böylece karşı tarafa söz dinletecebileceğimizi öğretmiş oluruz.
Zaman Sınırlamaları
7 yaşındaki Nil herkes TV seyrederken bağıra bağıra oyun oynuyordu. Babası bağırmadan oyun oynamasını istedi. Nil bir an için susar ama sonra o rahatsız edici sesleri yeniden çıkarmaya başlıyordu. Babası ‘Eğer bu şekilde devam edecek olursan 2 saat odanda olman gerekecek’ dedi. Sonuçlara katlanma yöntemi uygularken süreyi uzatmak yöntemi daha etkin kılmaz. Bu yöntem kısa süreli olursa eğitim hedeflerimize daha çabuk ulaşırız. Çünkü bu yöntemi daha sık kullanma fırsatımız olur. Böylece çocuklar kurallarımız hakkında daha çok bilgi toplayabilir, ne kadar çok bilgi toplarlarsa istenen yargıya o kadar çabuk varırlar. Unutmayın, amacımız yanlış davranışa son vermek ve doğru davranışı cesaretlendirmektir. Bu amaçlara kısa süreli bir ceza ile ulaşabilirsek çocukların işbirliği yaptıklarını ve doğru davrandıklarını kanıtlamaya zamanları olur. Babası Nil’e 2 saat odasında geçirterek onun daha iyi bir karar verebileceğini ve doğru davranacağını kanıtlama fırsatını elinden almış oldu. 10 dakikalık bir süre amacına ulaşmasına yeterdi.
Süresi belirsiz cezalar sorun yaratır. Örneğin 4 yaşındaki Tibet çağrılana kadar odasında kalmakla cezalandırılmıştı. Tibet odasına gitti ama 5 dakikada bir kafasını uzatıp zaman doldu mu diye sorup durdu. 5. ya da 6. soruşundan sonra annesi süreyi uzatmayı düşünmeye başlamıştı. Sonuçlara katlanma yönteminin etkili olabilmesi için net ve iyi belirlenmiş başlangıç ve bitişi bitiş süreleri olmalıdır. Belirsiz ya da ucu açık cezalar Tibet’in yaptığı gibi sürekli test edilecektir. Annesi Tibet’e 10 dk ceza verseydi daha net olacaktı Tibet de ikide bir başını kapıda uzatıp bitti mi diye sormazdı.
Yeni Bir Başlangıç
2 hafta önceydi. 9 yaşındaki Deniz parka gideceğini söyledi. Eve dönüş saati 18.00’dı. 45 dakika geç kalınca annesi parka onu aramaya gitti. Parkta değildi annesi onu yasak bölge olan bir arazi sahasında buldu. Deniz’e ertesi gün evden çıkmama cezası verdı. Sofraya zamanında oturmadığı için de yemeğini soğuk yemek zorunda kaldı. Bu olayı izleyen 2 hafta boyunca Deniz eve hep 18.00’da geldi. Annesi ise onu kontrol etmeye çıktığında hep arkadaşlarıyla parkta oynarken buldu. Deniz uyumlu davranmasına rağmen annesi her gün eve geç geldiği günü ve o gün olanları hatırlatıp duruyordu, o olayı unutacak gibi değildi. Deniz’e karşı şu anki doğru davranışlarını cesaretlendireceğine yine geçmişteki yanlış davranışına takılıp kalmıştı. Deniz ise yeni bir başlangıç yapmak doğru davrandığını ve sorumluluk aldığını göstermek istiyordu. Artık sonuçlara katlanma yöntemi daha etkin kılma konusunda fikir sahibi olduğunuza göre son olarak da kurallar ve sonuçlara katlanmanın ardından çocuklarınızla yeni bir başlangıç yapabilirsiniz.