Bebeklerde veya okul dönemindeki çocuklarda da görülse de özellikle 2-4 yaş çocuklarında karşımıza sıkça çıkan problemlerden biri kaka tutmadır. Kaka tutma problemi, tuvalet alışkanlığı kazandırılmadan önce görülebildiği gibi kazandırıldıktan sonra da görülebilir. Çevresel ve psikolojik faktörler tuvalet eğitiminin kazanıldığı bu yaş aralığında çocuğu etkilemektedir.
Çocuklar dışkısını yapmak yerine tutmayı alışkanlık haline getirebilir. Bu durum hem çocuğun hem de ailenin günlük hayatını olumsuz olarak etkilemektedir. Anal dönemde olan çocuk dışkılamayı, yitirme, vücudundan bir parçanın kopması şeklinde algılar. Böylelikle durum korkutucu bir hal alabilir. Erişkinler için yersiz olan bu korkular, çocuklar için hayatı zorlaştıran korkulardır.
Neden olur?
Çocuklarda sık görülen bu durumun birçok nedeni olabilir. Fiziksel nedenlerin yanında psikolojik ve çevresel nedenler de bulunmaktadır.
- Yanlış beslenme alışkanlıkları kabızlığa sebep olur ve kaka tutma problemi görülür.
- Kabızlık sonucu ağrı oluşur, ağrıdan kaçınan çocuk kakasını tutar. Bu kakanın sertleşmesine ve kaka yapma sırasında ağrının artışına neden olur ve daha çok kaka tutulur. Bu bir döngü haline gelir.
- Acı verici bir deneyim sonrası, aynı acıyı yaşayacağına dair kaygı oluşmuş olabilir.
- Kontrolcü ebeveyne karşı, kontrol etmeyi kakada deneyimlemektedir.
- Bağımsız olduğunu kaka tutmayla kanıtlamaya çalışıyor olabilir. “Benim istediğim olacak, kontrol bende, kakaya hakimim.”
- Ebeveyn tutumlarında ısrarcılık veya cezalandırıcı tutumlardan dolayı tuvalet eğitiminde aksaklıklar meydana gelir: Çocuk kaka tutarak kendini ifade etmeye çalışabilir.
- Bakım verenin sık sık değişmesi demek çocuğun farklı tutum ve davranışlara maruz kalması demektir. Çocuğun buna tepki gösterebilir.
- Hayatımızda önemli değişimler olur; boşanma, emzik bırakma, taşınma, kreşe başlama, rutinlerin değişmesi vb. Çocuk için önemli olan bu değişimlerin tuvalet eğitimiyle aynı zamana denk gelmesi kaka tutmaya neden olabilir.
- Aile içinde yaşanan stres faktörleri tüm aile bireylerini etkiler. Örneğin babanın iş yerinde yaşadığı stres, anne-baba arasındaki iletişim problemleri, köken aileler ile yaşanan problemler bunlara örnek olabilir.
- Çocuk tuvaleti büyük ve korkutucu olarak algılayabilir.
- Annenin mükemmeliyetçi yapısı neden olabilir. Tuvalet eğitime dair katı kurallar, erken tuvalet eğitimi gibi nedenlerle çocuk tuvalet eğitiminde zorluk yaşayabilir.
- Çocukların en önemli ihtiyaçları sevme, sevilme, takdir edilme ve onaydır. Kaka tutma probleminde belki de en önemli neden çocuğun yeterli kabul ve onay alamamasıdır. Kabul ve onay alamayan çocuk kendini ispat edebilme çabasına girer. Bunu da kendi bedenine hükmederek yapar. Böylelikle kabul ve ilgi ihtiyacını da bu yolla karşılar.
- Çocukluk dönemi depresyonu, kaygı bozuklukları, OKB gibi durumlarda ek olarak kaka tutma görülebilir.
Çözüm İçin Neler Yapılabilir?
- İlk olarak biyolojik bir problem olup olmadığı kontrol edilmeli, bir çocuk doktorundan tıbbi destek alınmalı.
- Çocuğun beslenme alışkanlıkları düzenlenmelidir. Abur cubur odaklı, yağlı beslenme engellenmelidir. Lifli ve sağlıklı, bağırsakları harekete geçirici yiyecekler teşvik edilmelidir.
- Çocuğun en güvenli olduğu yer evidir. Onun için evi, anne babasının yanı güvenli olmalıdır. Bu nedenle ev içerisinde çocuğun kaygısını artıracak unsurlar azaltılmalı, çocuk anne-babanın tartışmalarına maruz kalmamalıdır.
- Çocuğun aile üyeleri ile geçirdiği süre artırılmalıdır. Özellikle bakım veren kişiler ile geçirdiği süre artırılmalı, kaliteli etkinlikler ile aradaki bağ güçlendirilmelidir.
- İlk aşamada tuvaletten korkan çocuğun lazımlık üzerine bez ile oturması sağlanmalıdır. Ardından çocuğu zorlamadan ve motive ederek aşamalı geçişler oluşturulmalıdır. Bezsiz lazımlığa oturma, ardından tuvalete oturtulmaya geçilmelidir.
- Kendini rahat hissetmesi adına bazı düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin; çocuğun tuvaletten korkmaması için tuvalete uygun yükseklikte tabure konulabilir. Tuvalet koltukları kullanılabilir (Bu, çocuğun tuvalete düşme gibi korkularını engeller). Tuvalet çocuk için korku unsuru ise, kitap/oyuncaklar ile sevimli hale getirilmelidir. Tuvalete birkaç sevdiği oyuncağını götürme, renkli kitaplar koyma gibi değişiklikler ile tuvalet korku unsuru olmaktan çıkarılmalıdır.
- Ebeveynler kendi tuvalet alışkanlıkları hakkında konuşup bunu normalize etmelidir.
Çocukta Bu Tür Davranışlar Görüldüğünde Yapılmaması Gerekenler Nelerdir?
- En çok dikkat edilmesi gereken tuvalet hakkında sık sık konuşulmamalı, hatırlatılmamalıdır. Kaka sürekli takip edilmemelidir. “Tuvaletin var mı, çıkmadan yap, tekrar dene” gibi tekrarlayıcı sorular çocuğun kendini baskı altında hissetmesine neden olur.
- Süreci daha da zorlaştırmamak için; çocuğa sürekli ‘çiş-kaka’ uyarılarında bulunulmamalı.
Çocuk tuvalete zorla oturtulmamalı.
- İstenilen davranış (tuvalete yapma) yerine geldiğinde ödüllendirilme olmalı fakat sürekli maddi ve büyük şeyler tercih edilmemeli. Sözel pekiştireçler de çocuğun davranışı tekrar etmesinde önemlidir.
- Çocuğu cezalandırma ve yargılamadan kaçınılmalıdır. Bu çocuğun size olan tutumunu olumsuz yönde etkileyecektir. Ayrıca yaşanan problemin kökleşmesine neden olabilir.