Bireyin gelişiminde erken çocukluk döneminin önemi bilinmektedir. Erken çocukluk dönemi çocukların fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimlerinin oluştuğu dönemdir. Bu oluşum içerisinde akran ilişkileri de sosyal duygusal gelişim adına önemli rol oynar.
Günümüzde annelerin de iş hayatına daha çok dahil olmuş olması ile çocuklar çeşitli sebeplerden ötürü daha erken yaşlarda akranlarıyla etkileşime geçebilmektedir. Bu durum çocukların akran ilişkilerinin önemini de gündeme getirmektedir.
Erken çocukluk dönemi çocukluk çağındaki her şeyde olduğu gibi akran ilişkileri de yeni bir deneyim olarak karşımıza çıkmaktadır. Anne ve baba (bakım verenler ile) başlayan iletişim, akran ilişkileri ile genişler.
Akran ilişkilerinin kurulması, sürdürülmesi, arkadaşlık kavramının sağlıklı ve işlevsel bir biçimde çocuğun hayatında yer edinebilmesi için okulöncesi ve ilkokul dönemi kritik bir süreçtir.
Akran ilişkileri neden önemlidir?
• Bireyin ilerleyen yaşlardaki sosyal-duygusal uyumunu olumlu yönde etkiler.
• Önemli sosyal beceri öğrenme fırsatı yakalarlar.
• Sosyal hayatta var olabilmek için gerekli ilişki başlatma, sürdürme, iletişimi kurma, iletişimde problem çözme becerileri deneyimlenir.
• Sosyal özgüven duygusunu yaratmasını destekler
• Okul uyumunu kolaylaştırır ve akademik başarıyı olumlu etkileyebilir.
• Okul hayatında, iş hayatında ve sosyal alanda sağlıklı iletişim kurmayı destekler.
• Psikolojik dayanıklılığı arttırmaya destek olur.
Akran ilişkilerinin çocuğun ilerideki potansiyel sosyal ve profesyonel hayatı üzerinde derin etkileri olduğu açıktır.
Akran İlişkileri Ne demektir?
Arkadaşlık ve akran ilişkileri karıştırılan iki kavramdır. Akran ilişkileri ile söz edilen bir akran ile yapılan düzenli etkinliklerdir. Çocuğun akran grubundaki farklı ilişki türlerini içerir.
Arkadaşlık ise duygusal bağ barındırır ve etkinlikler dışında akran veya akran olmayan birey/bireylerle vakit geçirmek istemeyi içerir.
Akran İlişkilerinde Dönemsel Özellikler
Gelişimde dönemsel özelliklerden bahsederken akran ilişkilerinde de böylesi bir durum söz konusudur.
Sosyal gelişimde de ilk deneyimler, büyüme, gelişme ve olgunlaşmadan söz ederiz. Yaş ilerledikçe akran ilişkilerinin yapısında değişimler görülür. Bu değişimlerden; akranla iken yetişkin rehberliğine ihtiyacın azalması, akran sayısının artması, akranla geçirilen sürenin artması, zamanla egosantrik oyunlardan işbirliğine ve etkileşime dayalı oyunlara dönüşüm, zamanla oyunların yapısının karmaşıklaşması, sosyalleşmesi, sembolikleşmesi, oyunla başlayan akran ilişkisinin iletişim ve paylaşıma doğru ilerlemesi olarak sıralayabiliriz.
Ayrıca yaş dönemi, akranlarla geçirilen süre, birlikte yapılan etkinlik veya oynanan oyunların çeşitliliği akran ilişkilerini etkileyen faktörlerdendir.
YAŞLARA GÖRE AKRAN İLİŞKİLERİ
Yakın ilişkilerin değeri yaşamın ilk yıllarında aileden öğrenilir. Güvenlik duygusunun öğrenildiği ailede; derinde ve sevgiyle bağlı, sıcak- cesaretlendirici ve destek veren ebeveynlerle sosyal beceriler gelişir. Böylece çocuğun güven içinde diğerleriyle kuracağı bağ ve eğlence için yönelimleri artar.
Bebekler diğer bebeklerin yanında olmaktan hoşnut olurlar. Bunları başka bebekleri görünce gülümsemelerinde, dokunmalarında, ağladığında ağlamalarıyla görebiliriz.
Bebeklerin sıklıkla akranlarıyla aynı ortamlarda bulunmalarını sağlamak, onların yaşıtlarına olan ilgisini arttırabilmekte ve bebeklerin birbirlerini etkileme çabası içerisinde bulunmalarını sağlamaktadır. Böylece akran ilişkilerinin temeli atılmaya başlanır.
0-6 ay
Aynı ortamdaki iki yeni doğandan biri ağlamaya başladığında diğerinin de ağlaması akran etkileşiminin ilk göstergesi olarak karşımıza çıkar.
6-12 ay
Bu aylarda bebekler yan yana geldiklerinde hala egosantrik dönemde oldukları için paylaşımın, birlikteliğin olmadığı yan yana durabilir ve kendileri oynayabilirler. Düzenli olarak bir araya geldikçe birlikteliğe alışabilir, birbirlerini izler ve taklit etmeye başlarlar. Annenin kucağından inmeme durumuyla karşılaşılabilinir, normaldir. Kucağı terk etmek sosyalleşmek için ilk adımı olacaktır.
-Yan yana veya aynı oda içinde farklı aktivitelerle var olurlar.
-Sözlü iletişim ve fiziksel etkileşim yoktur.
-Oyuncağa yönelim öncelikli ve oyuncak üzerinden kavga, saldırganlık olabilir.
12-24 ay
Bebekler yan yana getirildiklerinde, karşılıklı ilişki kurma isteği görülür. Birbirlerine bakar, yaklaşır, keşfeder ve daha sonra oyuncaklarını paylaşırlar. Temaslar kısa sürelidir ve birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar değişebilmektedir. 2 yaşa yaklaşırken akran ilişkileri daha çok etkileşimli hale gelmeye başlar. Nesneleri, oyuncakları paylaşmada 1 yaşa göre daha nazik davranmaya başlarlar.
24-36 ay
Etkileşimde daha çok ikili gruplar içinde bulunurlar, daha iyi olur. Hala farklı oyuncaklarla ama yan yana oynamayı tercih ederler.
36+ ay
Artık daha kalabalık gruplarla etkileşimle ilgilenmeye, oyun oynamaya başlarlar. Büyük grubun parçası olma zamanı gelmiştir. İletişim becerilerini geliştirmeleri için fırsat zamanı gelmiştir.
48+
Akranlarıyla ilişki kurmaya başlamıştır. Hala egosantrik özellikler gösteren çocuk ikili veya çoklu gruplarda vermeye, paylaşmaya, işbirliği içinde ilerlemeye yönelik değildir. Arkadaşının oyuncağını almak isterken kendi oyuncağını vermek istemez, bu nedenle sıkça sorunlar yaşarlar. İlişkiyi sürdürme konusunda ebeveynin desteğine ihtiyaç duyabilir.
Bu yaştan itibaren çocukların kural ve sınır algıları gelişim göstermeye başladığı için akran ilişkilerinde de pozitif gelişmeler gözlenir.
60+
Çocuk artık dünyanın parçası olmaya daha hazırdır. Paylaşımı, işbirliğini, sosyal ilişkileri, iyi ilişki kurmayı oyunlarla deneyim kazanarak öğrenir. Arkadaşlık ilişkileri yavaş yavaş ve oyunlar sosyal bir ihtiyaç olmaktan duygu paylaşımı için bir alan olmaya evrilmeye başlar. Oynanan oyunlar, çeşitlilik göstermekte ve süreleri artmaktadır.
Özetle yaşamın ilk iki yılında özellikle akran ilişkisi derken akranın fark edilmesi, aynı alanda bulunma ama paralel oyunlar içinde olma, kısa süreli etkileşimler içinde bulunmadan bahsedilir. Üç yaşla birlikte daha fazla sayıda akranla bulunabilme, akranı tercih edebilmekten bahsedilir. Olumlu sosyal beceriler, oyun davranışları akran tercihlerini, akran gruplarının yapısını şekillendirebilmektedir. Aynı cinsiyette akran tercihi, ilköğretim dönemine kadar artarak devam etmektedir.
Tabiki her çocuğun gelişimi ve özellikleri biriciktir, gelişimde bireysel farklılıklar esastır. Fakat bazı durumlarda çocuklar kendi yaşıtları ile ilişki kuramama, keyifsiz ve huzursuz davranışlar sergileme, zarar verme gibi eğilimler gösterebilir. Çocuğunuzun akran ilişkilerinde problem yaşadığını düşündüğünüz takdirde İsmer Aile Danışma Merkezi olarak çocuk ergen birimimizden destek almanızı öneririz.